afb.

Willem Jacob 's Gravesande

's-Hertogenbosch 27 september 1688 - Leiden 28 februari 1742 (53)

4652. 'sGRAVESANDE, Wilhelmus Jacobus

's-Bosch. Bezocht de Illustre School te 's-Bosch. Imm. Leiden 6 juni 1704 (18 jaar). Promoveerde 25 oktober 1707 tot I.U.D. op „de Autocheiria” en 8 augustus 1730 tot doctor in de burgelijke krijgsbouwkunde. Geboren 26 september 1688; zoon van Theodorus (4651). Huwde te 's-Gravenhage in 1720 Anna Sacrilaire. Per 19 juni 1708 advocaat bij het Hof van Holland. Vestigde zich te 's-Gravenhage. Secretaris van de extra-ordinaris ambassade naar Groot-Brittannië (1714-1716). Op 19 mei 1717 benoemd tot hoogleraar wis- en sterrekunde te Leiden. Doceerde vanaf 1734 ook logica en ethica. Mede-oprichter van de „Journal de la République des Letters”. Newtoniaan. Overleed te Leiden 28 februari 1742. Publiceerde.

ASL, 780; BLU, IV, 247; AschL, 59; NNBW, VI, 625; Schutte, 113; ARAG/AHvH 5943; Sassen, St. Bosch, 42; vSvY, I, 111; BdH, 111

632

H. Bots, J. Matthey, M. Meyer, Noordbrabantse studenten (1979) 632

Willem Jacob 's-Gravesande

Den Bosch, 26 september 1688 - Leiden, 28 februari 1742

Behoorde te Den Bosch tot de leerlingen van Is. Tourton, lector in de wiskunde aan de Illustre School, en naar het heet zou hij aan Tourton zijn levenslange belangstelling in de wiskundige wetenschappen te danken hebben. Ook later bleef hij met hem in briefwisseling.

Op 6 juni 1704 werd 's-Gravesande onder opgave van een leeftijd van 18 jaren tegelijk met zijn broers Ewoud Hendrik (1684-1750) en Cornelius Christiaan te Leiden als student in de rechten ingeschreven en op dezelfde dag als zijn broers, 25 oct. 1707, promoveerde hij daar in de rechtsgeleerdheid op proefschrift De autocheiria (Lugd. Bat., 1707), waarna de drie gebroeders te zamen te 's-Gravenhage de advocatenpraktijk uitoefenden.

In 1713 richtte 's-Gravesande met P. Marchand, Justus van Effen (1684-1735) en anderen het Journal de la République des Lettres op, dat van 1719 tot 1732 werd voortgezet onder de naam Journal littéraire. In dit tijdschrift verschenen van zijn hand een aantal artikelen over wis- en natuurkundige onderwerpen en publiceerde hij in 1714 zijn verhandeling over de luchtpomp. In 1715 vergezelde hij met J. van Effen, resp. als eerste en tweede secretaris, het buitengewone gezantschap, dat de Staten-Generaal bij de kroning van koning George I van Engeland (1660-1727) vertegenwoordigde. Tot 1716 bleef hij in Engeland, verkeerde daar in de kring van de Royal Society o.a. met Is. Newton (1642-1727) en kwam als overtuigd aanhanger van diens denkbeelden op natuurkundig gebied naar de Nederlanden terug. Door hem is de invloed van Newton op wetenschap en wijsbegeerte in ons land voor goed gaan werken.

Op 19 mei 1717 werd 's-Gravesande benoemd tot hoogleraar in de wis- en sterrenkunde aan de Hogeschool te Leiden op een jaarwedde van f 800,-. Voor verhuiskosten werd hem 8 februari 1718 een bedrag van f 300,- toegekend. Met een oratie De matheseos ... usu (Lugd. Bat., 1717) aanvaardde hij 22 juni 1717 zijn ambt. Op 8 januari 1721 werd zijn salaris verhoogd tot f 1000,-. Na de dood van W. Senguerd (1646-1724) werd hem 15 maart 1724 de leiding van het physisch laboratorium toevertrouwd. Reeds eerder schijnt hij ook colleges in de physica gegeven te hebben. In hetzelfde jaar 1724 bood tsaar Peter I van Rusland (1672-1725) hem een professoraat aan de nieuw opgerichte Academie te St. Petersburg aan, op voorwaarden, die hij zelf mocht bepalen, maar hij weigerde. In 1734 werd hij te Leiden ook met het onderwijs in de logica en de ethica belast. Twee jaren later, in 1736, kwam Voltaire (1694-1778) naar Leiden om H. Boerhaave (1668-1738) voor zijn gezond-

42

heid en 's-Gravesande voor de samenstelling van zijn Elémens de la philosophie de Neuton, mis èt la portée de tout le monde (A'dam, 1738) te raadplegen. In 1740 nodigde Frederik II van Pruisen (1688-1740) 's-Gravesande uit zich te Berlijn te vestigen als lid van de Berlijnse Academie van Wetenschappen, maar hij ging daar niet op in.

's-Gravesande is in 1720 gehuwd met Anna Sacrilaire. Zijn twee zonen uit dit huwelijk, Dirk, geb. 1724, en Jacob Willem, geb. 1725, zijn op dezelfde dag, 22 sept. 1737, te Leiden als student in de letteren ingeschreven, maar zijn beide reeds in mei 1739 overleden.

GESCHRIFTEN: De autocheiria, Lugd. Bat., 1707; Proeve over de doorzigtkunde, Leiden, 1707; Essai de perspective, Leiden, 1711; De matheseos in omnibus scientiis, praecipue in physicis, usu, necnon de astronomiae per fectione ex physica haurienda, Lugd. Bat., 1717; Physices elementa mathematica experimentis confirmata, sive introductio ad philosophiam Newtonianam, Lugd. Bat., 1719, ²1725, ³1742; Ned. vert. door J. Engelman: Wiskundige grondbeginselen, der natuurkunde ..., Leiden, 1743; Fr. vert. door E. de Joncourt: Elémens de physique ..., 2 vol., Leiden, 1746; Eng. vert. door J. Th. Desaguliers: Mathematical Elements of Natural Philosophy ..., London, 1721; Philosophiae Newtonianae institutiones, Lugd. Bat., 1723, 1744; De evidentia, Lugd. Bat., 1734; Fr. vert. door E. de Joncourt, opgenomen in diens Elémens de physique; Introductio ad philosophiam, metaphysicam et logicam continens, Lugd. Bat., 1736, 21737; Fr. vert., Leiden, 1737; Ned. vert., A'dam, 1746; Oeuvres philosophiques et mathématiques, ed. J. N. S. Allamand, A'dam, 1774; uitgave van: Christiani Hugenii Opera varia, Lugd. Bat., 1724, en van: Christiani Hugenii Opera reliqua, A'dam, 1728.

LITTERATUUR: ABW, VII, 381-383; NNBW, VI, 623-627; Molhuysen, Bronnen, IV (1920) 295, 301, 321, 371, 247; Siegenbeek, T. & B., 178-180; Sassen, Wijsb. Ned., 224-227; J.N.S. Allamand, art. 's-Gravesande, in: P. Marchand, Dictionaire historique ou mémoires critiques et littéraires, II (La Haye 1759) 214-242; Ch. A. Mallet, Mémoire sur la vie et les écrits philosophiques de 's-Gravesande, Paris, 1858; P. Brunet, Les physiciens hollandais et la méthode expérimentale en France au XVIII^e siècle, Paris, 1926; E. Cassirer, Die Philosophie der Aufklärung, (Tübingen 1932) 79-81; C.A. van Sypesteyn, Voltaire ... in Nederland, 's-Grav., 1869; A. Hallema, Rousseau en Voltaire in Nederland, Folium, IV (1954) 142-157; A. van der Wijck, Bijdrage tot de genealogie van de familie Storm van 's-Gravesande, Heraldieke Bibliotheek, (1873) 121-144; H.J. Koenen, Het geslacht van Professor 's-Gravesande, Alg. Ned. Familieblad, II (1885) 261-268.

43

Ferd. Sassen, Studenten van de Illustre School te 's-Hertogenbosch 1636-1810 (1970) 42-43

1970	Ferd. Sassen 's-GRAVESANDE Willem Jacob Studenten van de Illustre School te 's-Hertogenbosch 1636-1810 (1970) 42-43
2014	Theo van den Wijngaart Wetenschapper : Willen Jacob 's Gravesande (1688-1742) : Een vergeten Bossche telg Bossche Kringen 2 (2014) 74-79

H. Bots, J. Matthey, M. Meyer, Noordbrabantse studenten (1979) 632

Klaasje Douma, De adel in Noord-Brabant, 1814-1918 (2015) 473

J.H. van Heurn, Beschrijving der Stad 's-Hertogenbosch (2022) 415-419

P.C. Molhuijsen (e.d.), Bronnen tot de geschiedenis der Leidse Universiteit (1919-1924) IV. 247

G. du Rieu (ed.), Album Studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV-MDCCCLXXV (1875) 780

Ferd. Sassen, Studenten van de Illustre School te 's-Hertogenbosch 1636-1810 (1970) 42-43

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 136, 137